Τα απαραίτητα θρεπτικά στοιχεία για τα φυτά και η σημασία τους

Άζωτο (Ν)

Το άζωτο είναι το κύριο συστατικό της χλωροφύλλης και όταν υπάρχει έλλειψη τα φυτά είναι λιγότερο πράσινα από τα υγιή. Η έλλειψη αζώτου στο χώμα εκδηλώνεται στα φυτά με νανισμό, περιορισμένη βλάστηση ενώ η περίσσεια του προκαλεί τέτοια βλάστηση με αρνητικές επιπτώσεις στην αντοχή των φυτών. Στο έδαφος βρίσκεται κυρίως στα υπολείμματα οργανισμών (οργανική μορφή) και με τη νιτρική (ΝΟ^-3) και αμμωνιακή(ΝΗ⁺4) μορφή. Το αμμωνιακό άζωτο δεν ξεπλένεται πολύ εύκολα με τη βροχή ή την άρδευση και συγκρατείται πολύ καλά από το έδαφος. Σε αντίθεση, το νιτρικό άζωτο, δεν συγκρατείται στα πάνω στρώματα του εδάφους και με το νερό της βροχής ή της άρδευσης φτάνει στα κατώτερα στρώματα. Για τον λόγο αυτό, απαιτούνται συχνότερες λιπάνσεις και μικρότερες δόσεις στη διάρκεια της καλλιεργητικής περιόδου. Τα φυτά χρησιμοποιούν και τις δύο μορφές του αζώτου αλλά γρηγορότερα απορροφούν τη νιτρική μορφή.

Υπό ευνοϊκές συνθήκες εδάφους και κλίματος, το 1,5-3% του ολικού αζώτου του εδάφους, ελευθερώνεται κατά τη διάρκεια του χρόνου.

Πολύ σημαντικό στοιχείο που επηρεάζει και τη λειτουργία του αζώτου είναι ο άνθρακας. Όταν έχουμε μεγάλη συγκέντρωση άνθρακα στο χώμα, περιορίζεται η διαθέσιμη ποσότητα του αζώτου. Γενικά, από την αναλογία C:N εξαρτάται η ποιότητα της οργανικής ουσίας στο έδαφος, η γονιμότητα του εδάφους σε άζωτο και οι βιολογικές διεργασίες που γίνονται σε όλα τα εδάφη.

Φώσφορος (P)

Ο φώσφορος βοηθά στην δημιουργία των ανθέων, επιταχύνει την ωρίμανση και φυτά που δεν προσλαμβάνουν φώσφορο έχουν λεπτούς βλαστούς και πρόωρη φυλλόπτωση. Το χαρακτηριστικότερο σύμπτωμα τροφοπενίας φωσφόρου είναι το βαθύ πράσινο ή κοκκινωπό χρώμα σε διάφορες θέσεις. Έλλειψη φωσφόρου παρατηρούμε κυρίως σε εδάφη που είναι όξινα, αμμώδη και ελαφρά και για αυτόν τον λόγο σε τέτοια εδάφη οι δόσεις των λιπασμάτων πρέπει να είναι μικρότερες και συχνότερες ενώ σε βαριά εδάφη πρέπει να είναι μεγαλύτερες και πιο αραιές. Η μεγαλύτερη αξιοποίηση άλλων θρεπτικών στοιχείων όπως άζωτο και κάλιο, επιτυγχάνεται αφού υπάρχει επάρκεια φωσφόρου στο έδαφος.

Κάλιο (Κ)

Το κάλιο είναι στοιχείο το οποίο κινείται εύκολα και συγκεντρώνεται στα νεαρά τμήματα του φυτού. Προσδίδει στους καρπούς τη γεύση αλλά τους κάνει και πιο μεγάλους. Η επάρκεια του βοηθά στην καλύτερη απορρόφηση του νερού από τα φυτά, συνεπώς και πιο ανθεκτικά στη ξηρασία. Ιδιαίτερη απαίτηση σε κάλιο είναι η πατάτα, το ζαχαρότευτλο, το καλαμπόκι και γενικά οι καλλιέργειες που συσσωρεύουν άμυλο.

Όταν έχουμε αμμώδες έδαφος στον κήπο μας λιπαίνουμε συχνότερα και με μικρότερες δόσεις ενώ σε πιο βαριά με μεγάλες δόσεις και πιο αραιά. Το κάλιο απορροφάται καλύτερα από τα φυτά όταν έχουμε επάρκεια αζώτου και φωσφόρου, καταλαβαίνουμε λοιπόν και από τα παραπάνω ότι αυτά τα τρία στοιχεία είναι αλληλένδετα και αλληλοεξαρτώμενα.

Τροφοπενία καλίου προκαλεί, κυρίως στα παλαιότερα φύλλα, νεκρωτικές κηλίδες περιμετρικά, η ρίζα έχει μικρότερες διαστάσεις και το μέγεθος των καρπών είναι μικρότερο.

Δείκτης έλλειψης καλίου στο χώμα είναι η εμφάνιση της παπαρούνας, της αγριοτομάτας και του τριφυλλιού.

Μαγνήσιο (Mg)

Το μαγνήσιο είναι αναντικατάστατο στοιχείο της χλωροφύλλης. Υψηλές συγκεντρώσεις μαγνησίου δρουν ανταγωνιστικά με το ασβέστιο και το κάλιο. Τροφοπενία μαγνησίου εμφανίζεται πρώτα σε φύλλα μεγαλύτερης ηλικίας ως χλώρωση (ελάττωση του πράσινου χρώματος) μεταξύ των νεύρων, τα φύλλα αυτά πέφτουν και οι βλαστοί νεκρώνονται από τη κορυφή τους.

Ιδανική αναλογία Κ:Mg στο έδαφος είναι για ετήσια φυτά 5:1, για κηπευτικά 3:1 και για οπωροφόρα 2:1.

Θείο (S)

Το έδαφος είναι συνήθως εφοδιασμένο με θείο και επιπροσθέτως δέχεται με τα λιπάσματα, όπως θειική αμμωνία, υπερφωσφορικό κ.α. Τα φυτά απορροφούν το θείο με τη μορφή ιόντων SO^--₄. Οι υψηλές θερμοκρασίες είναι οι κατάλληλες για να προσθέσουμε θείο σε αλκαλικά εδάφη και να τα βελτιώσουμε, λόγω ότι το PH μειώνεται.

Φυτά απαιτητικά σε θείο είναι η μηδική, ο καπνός, το κουνουπίδι, το λάχανο, το μπρόκολο και άλλα. Συμπτώματα τροφοπενίας θείου είναι όμοια με αυτά του αζώτου, δηλαδή χλώρωση των φύλλων και οι βλαστοί γίνονται λεπτοί και δύσκαμπτοι.

Σίδηρος (Fe)

Ο σίδηρος είναι απαραίτητος στα φυτά λόγω της χλωροφύλλης αλλά και της αναπνοής. Στα όξινα εδάφη βρίσκεται με τη μορφή του δισθενούς σιδήρου (Fe⁺⁺) που είναι και η αφομοιώσιμη ενώ στα ουδέτερα και αλκαλικά με τη μορφή Fe⁺⁺⁺ που είναι και η αδιάλυτη και η ελάχιστα αφομοιώσιμη. Ο φώσφορος και το ασβέστιο δρουν ανταγωνιστικά ως προς τον σίδηρο και στην ουσία τον "αδρανοποιούν" στο έδαφος. Αρνητική επίδραση στη πρόληψη του σιδήρου έχει και η χαμηλή συγκέντρωση καλίου στο έδαφος. Χαρακτηριστικό σύμπτωμα τροφοπενίας είναι η χλώρωση ολόκληρου του φύλλου εκτός από τα νεύρα που παραμένουν πράσινα.

Ψευδάργυρος (Zn)

Ο ψευδάργυρος συμμετέχει στον μεταβολισμό των φυτών. Η αφομοιώσιμη μορφή του ψευδαργύρου (Zn++) βρίσκεται στα όξινα εδάφη, ενώ σε αλκαλικό έδαφος επικρατεί η αδιάλυτη μορφή και συνεπώς το έδαφος παρουσιάζει ανεπάρκεια στο συγκεκριμένο στοιχείο. Εδάφη που είναι πλούσια σε οργανική ουσία έχουν μικρό ποσοστό αφομοιώσιμου ψευδαργύρου, ενώ έλλειψη ψευδαργύρου στα φυτά προκαλείται και από υψηλή συγκέντρωση φωσφόρου. Ο ψευδάργυρος σαν στοιχείο δεν μετακινείται εύκολα στο έδαφος, για αυτό όταν προστίθεται πρέπει να ενσωματώνεται καλά. Στη περίπτωση της τροφοπενίας τα φύλλα εμφανίζουν χλώρωση μεταξύ των νεύρων, οι βλαστοί είναι κοντοί και λεπτοί ενώ στη ρίζα παρατηρείται νέκρωση αρχικά των μικρών και στη συνέχεια των μεγάλων ριζών.

Μαγγάνιο (Mn)

Το μαγγάνιο συμμετέχει στη διαθεσιμότητα του σιδήρου μέσα στο φυτό. Τα φυτά προσλαμβάνουν μόνο τη δισθενή μορφή του (Mn⁺⁺) το οποίο απαντάται σε όξινα εδάφη. Η τροφοπενία εμφανίζεται αρχικά στα φύλλα που είναι χαμηλά, στη βάση του φυτού, όπου σχηματίζονται πρασινοκίτρινες ταινίες μεταξύ των νεύρων και το ριζικό σύστημα είναι ευπαθές σε προσβολές από μικροοργανισμούς του εδάφους.

Χαλκός (Cu)

Ο χαλκός στο έδαφος βρίσκεται με τη μορφή του δισθενούς χαλκού (Cu⁺⁺) που είναι και η αφομοιώσιμη μορφή του αλλά και πάλι το φυτό προσλαμβάνει πολύ μικρό ποσοστό, περίπου 1%. Χαρακτηριστικό σύμπτωμα είναι η μάρανση των φύλλων που είναι στη κορυφή του φυτού. Επίσης, από τον φλοιό και από τις ρίζες εκκρίνεται κόμμι, δηλαδή κολλώδης ουσία.

Βόριο (B)

Το βόριο επηρεάζει τη πρόσληψη του ασβεστίου και παίζει ρόλο στη ποσότητα του νερού μέσα στο φυτό. Κύρια πηγή βορίου είναι η οργανική ουσία στο έδαφος και υψηλή συγκέντρωση στο έδαφος οφείλεται είτε σε υπερβολική ποσότητα από τα λιπάσματα είτε από το νερό. Συμπτώματα τροφοπενίας είναι η νέκρωση των φύλλων που μοιάζουν με καμένα, οι ρίζες δεν αναπτύσσονται και παραμένουν μικρές ενώ στους βλαστούς έχουμε διαδοχικές νεκρώσεις.

Ευαίσθητα φυτά στην έλλειψη βορίου είναι: το αμπέλι, η μηδική, το αγγούρι, το καλαμπόκι, ο καπνός, η ντομάτα κ.α.

Ευπαθή στη περίσσεια βορίου είναι: η βερικοκιά, η λεμονιά, η μηλιά, η αχλαδιά κ.α.

Μολυβδαίνιο (Mo)

Το μολυβδαίνιο επιδρά στη λειτουργία της χλωροφύλλης και ευνοεί τη δημιουργία φυματίων (μικρές μάζες που σχηματίζονται στους ιστούς και δεσμεύουν άζωτο). Στο έδαφος, το μολυβδαίνιο το συναντάμε με τη μορφή MoO^--₄. Ιδιαίτερες απαιτήσεις σε μολυβδαίνιο έχουν τα ψυχανθή, δηλαδή μηδική, τριφύλλι, κουκιά, φασόλι κ.α. Τα συμπτώματα έλλειψης είναι παρόμοια με του αζώτου.

Κοβάλτιο (Co)

Η αφομοιώσιμη μορφή του κοβαλτίου είναι το κατιόν Co⁺⁺ και η απορροφητικότητα του μειώνεται από την οργανική ουσία και το υψηλό PH.

Χλώριο (Cl)

Το χλώριο βοηθά τα φυτά να έχουν μεγαλύτερη αντοχή στη ξηρασία. Στο έδαφος το στοιχείο προστίθεται με τα λιπάσματα όπως χλωριούχο αμμώνιο και χλωριούχο κάλιο αλλά και με τη βροχή.

• Φυτά ευαίσθητα στο χλώριο: αγγούρι, βατόμουρο, καπνός, κρεμμύδι, πεπόνι, λυκίσκος, πιπεριά, φασόλι.
• Φυτά μέτρια ευαίσθητα στο χλώριο: ντομάτα, πατάτα, μαρούλι, αμπέλι, αρακάς, σπανάκι.
• Ανθεκτικά φυτά στο χλώριο: ραπανάκι, καρότο, πράσο.
• Απαιτητικά σε χλώριο: σέλινο, σπαράγγι, ζαχαρότευτλο.

Νάτριο (Na)

Το νάτριο βρίσκεται στο έδαφος με τη μορφή Na⁺ και επειδή συγκρατείται πολύ καλά από το έδαφος, συχνά συναντάμε υψηλές συγκεντρώσεις αλάτων νατρίου. Είναι απαραίτητο για το σπανάκι και τα τεύτλα.

Οργανική ουσία-χούμος

Η οργανική ουσία-χούμος είναι εκείνο το κομμάτι που αποτελείται από φυτικά, ζωικά υπολείμματα σε διάφορα στάδια αποσύνθεσης.

Σε ευνοϊκές συνθήκες αποσύνθεσης, δημιουργείται γόνιμος χούμος, ο οποίος ρυθμίζει την υγρασία, τον αερισμό του εδάφους και είναι πηγή αφομοιώσιμων θρεπτικών στοιχείων για το φυτό. Ο όξινος χούμος επηρεάζει αρνητικά τη δομή του εδάφους καθώς και τη παραγωγική του ικανότητα. Ο ουδέτερος χούμος συντελεί στη καλή δομή του εδάφους και στη παραγωγικότητα για αυτό ονομάζεται: ενεργός-γόνιμος χούμος. Ο αλκαλικός χούμος, περιέχει πολλά ιόντα νατρίου, με αποτέλεσμα την υποβάθμιση του εδάφους και το pH να ξεπερνά το 8,3.