Τρόπος αναπαραγωγής και καλλιέργειας της στέβιας

Η στέβια ή αλλιώς Stevia Rebaudiana είναι ένας μικρός θάμνος με μεγάλη διάρκεια ζωής και ανήκει στο είδος των Συνθέτων μαζί με το μαρούλι, το χαμομήλι, και τον ηλίανθο. Ένας πολυετές και πολύκλαδος θάμνος που έχει αρχίσει εδώ και χρόνια να καλλιεργείται σε πολλές περιοχές του κόσμου. Θεωρείται ιδιαιτέρως θεραπευτικό και γλυκαντικό φυτό και ανακαλύφθηκε για πρώτη φορά το 1887 στη Παραγουάη της Νοτίου Αμερικής όπου οι ντόπιοι Ινδιάνοι το χρησιμοποιούσαν. Η στέβια καλλιεργείται ουσιαστικά για τα φύλλα της που μπορούν ουσιαστικά να είναι ένα υποκατάστατο της ζάχαρης διότι τα φύλλα της είναι πλούσια σε γλυκοζίτες. Οι γλυκοζίτες είναι γλυκαντικές ουσίες κάθε μια από τις οποίες προσφέρει και κάτι το διαφορετικό. Κάποιοι από τους γλυκοζίτες είναι ως και 200 φορές πιο γλυκοί από τη ζάχαρη αλλά άλλοι φτάνουν να είναι ως και 400 φορές πιο γλυκοί! Όμως σε αντίθεση με τη ζάχαρη, η στεβιοζάχαρη περιέχει αντιοξειδωτικές ουσίες και για αυτό το λόγο είναι κατάλληλη για όσους έχουν διαβήτη καθώς και για άτομα που έχουν παχυσαρκία, τερηδόνα, και υψηλά επίπεδα ζάχαρου, διότι η δεν επηρεάζει τα ζάχαρα του αίματος. 

Τρόπος αναπαραγωγής: 

H πλέον ευρέως χρησιμοποιούμενη μέθοδος πολλαπλασιασμού είναι αυτή με τη χρήση σπόρου, ο οποίος -όπως και στον καπνό- δεν τοποθετείται απευθείας στο χωράφι, επειδή οι πιθανότητες φυτρώματος του σπόρου είναι πολύ μικρές.Αυτό είναι και το βασικό πρόβλημα με τη καλλιέργεια της στέβιας, η απευθείας σπορά στο χωράφι είναι ακατάλληλη εξαιτίας του ότι οι σπόροι της είναι εξαιρετικά μικροσκοπικοί σε μέγεθος αλλά και επειδή έχουν πολύ περιορισμένη ικανότητα να βλαστήσουν - ένα γραμμάριο ισοδυναμεί με 2.600 σπόρους- στέβια . Η λύση σε αυτό το πρόβλημα είναι η παραγωγή σπορόφυτων στέβιας σε ειδικά σπορεία όπου μόλις ξεπετάγονται τα φυτά θα πρέπει να μεταφυτευθούν στο χωράφι. Βέβαια το 50% του συνολικού κόστους παραγωγής της στέβιας προέρχεται από τη διαδικασία της μεταφύτευσης αλλά πιο συμφέρων οικονομικά τρόπος δεν υπάρχει από αυτόν. Το συνολικό κόστος για την εκβιομηχανισμένη καλλιέργεια στέβιας είναι περίπου σε 690 ευρώ το στρέμμα ενώ για μη εκβιομηχανισμένη καλλιέργεια το κόστος είναι περίπου 835 ευρώ ανά στρέμμα.

Οι σπόροι της στέβιας μπορούν να βλαστήσουνκαι σε θερμοκρασία 17-20 βαθμούς, αλλά η βέλτιστη θερμοκρασία για την ανάπτυξήτους είναι οι 20 – 30 βαθμούς.

Σπορεία στέβιας

Για την αναπαραγωγή σποροφύτων χρησιμοποιούνται τριών ειδών σπορεία, τα “παραδοσιακά”, τα επιπλέοντα και αυτά που παράγονται με τη μέθοδο της υδρονέφωσης.

• Τα “παραδοσιακά” θα πρέπει να έχουν πλάτος ένα μέτρο και μήκος περίπου 10 μέτρα και να είναι ελαφρώς υπερυψωμένα, ώστε να γίνεται καλή αποστράγγισή τους. Το ύψος τους θα πρέπει να είναι από 10 έως 20 εκατοστά, ενώ το χώμα του σπορείου θα πρέπει να είναι ψιλοχωματισμένο, πλούσιο σε οργανική ουσία, καλά αεριζόμενο και απαλλαγμένο από ζιζάνια. Οι σπόροι της στέβιας, λόγω του μικρού μεγέθους τους, θα πρέπει να σπέρνονται στην επιφάνεια του σπορείου και στη συνέχεια να καλύπτονται με τύρφη, ώστε να μην απομακρυνθούν εξαιτίας ενδεχόμενης βροχόπτωσης ή ανέμου, αλλά και να μη φαγωθούν από τα πουλιά. Ποτίζουμε ελαφρά, για να κολλήσει το χώμα με τον σπόρο, ενώ τα σπορόφυτα θα είναι στο κατάλληλο στάδιο ανάπτυξης για μεταφύτευση 8-10 εβδομάδες μετά τη σπορά του σπόρου. “Πυξίδα” για την κατάλληλη περίοδο σποράς στο σπορείο είναι οι καιρικές συνθήκες που επικρατούν στην περιοχή.
• Τα επιπλέοντα σπορεία βρίσκονται μέσα σε θερμοκήπια, όπου υπάρχουν ελεγχόμενες συνθήκες φωτισμού, υγρασίας, θερμοκρασίας και αερισμού. Το κόστος παραγωγής σ'αυτήν την περίπτωση είναι μικρότερο, με τα παραγόμενα στεβιο-φυτάρια να διαθέτουν δυνατό στέλεχος και ολοκληρωμένο ριζικό σύστημα, γεγονός που περιορίζει στο ελάχιστο την απώλεια των φυτών που περιέχουν τις γλυκογόνες ουσίες. Ταυτόχρονα, η καλλιέργεια με επιπλέοντα σπορεία είναι περισσότερο οικολογική, διότι αποφεύγεται η απολύμανση, η χρήση φυτοφαρμάκων, ενώ τα λιπάσματα που χρησιμοποιούνται είναι λιγότερα και τοποθετούνται μέσα στο νερό. Τα ειδικά τελάρα που χρησιμοποιούνται από τη συγκεκριμένη μέθοδο είναι από πολυουρεθάνη, οι κυψελίδες είναι σε μορφή πυραμίδας, με βάση τετράγωνη και βάθος όχι λιγότερο από 40 χιλιοστά, ο όγκος θα πρέπει να είναι από 17-20 κυβ. εκατοστά, ενώ σε κάθε τρύπα τοποθετείται ένας σπόρος. Τα φυτά πριν από την μεταφύτευση τους στο χωράφι θα πρέπει να κουρευτούν, ώστε η διάμετρος του στελέχους να αυξηθεί, τα φυτά να είναι καλύτερα αερισμένα (λιγότερες πιθανότητες δημιουργίας ασθενειών στον κορμό) , και τα λιγότερα ανεπτυγμένα φυτά να έχουν μικρότερη σκίαση από τα ανεπτυγμένα για να εξασφαλίζεται ομοιομορφία .
• Αναφορικά με την υδρονέφωση, είναι η ίδια μέθοδος με την παραπάνω, αλλά, εν προκειμένω, τα τελάρα είναι τοποθετημένα μισό μέτρο πάνω από το έδαφος και το πότισμα, ενώ τα θρεπτικά στοιχεία και τα διάφορα φυτοφάρμακα δίνονται μέσω της υδρονέφωσης (fog system).

Tρόπος καλλιέργειας : 

Εποχή-πυκνότητα φύτευσης : Η κατάλληλη περίοδος για μεταφύτευση είναι στα τέλη Μαρτίου αφού περάσουν οι πρώτες παγωνιές και η θερμοκρασία του εδάφους να έχει σταθεροποιηθεί πάνω από τους 12 βαθμούς Κελσίου. Οι αποστάσεις φύτευσης πρέπει να είναι 60 Χ 20 και 60 Χ 40, και μπορούμε να φυτέψουμε συνολικά 3000-6000 φυτά ανά στρέμμα και το διάστημ από την μεταφύτευση εώς την συγκομιδή κυμαίμεται από 10 εώς 13 βδομάδες.

Εδαφικές απαιτήσεις - λίπανση : Στο φυσικό περιβάλλον της η στέβια μεγαλώνει σε ελαφρώς αμμώδη, ελαφρώς όξινα εδάφη που περιέχουν λίγη οργανική ουσία και αποδίδει καλύτερα σε εδάφη με PH από 7-8. Η λίπανση πρέπει να έχει τη σχέση 3-1-2, 2-1-2 και 1-1-2 (άζωτο, φώσφορο και κάλιο).

Άρδευση : H στέβια έχει μεγάλες απαιτήσεις σε νερό και θα πρέπει να ποτίζεται τακτικά αλλά ελαφρώς. λόγω του μικρού ριζικού συστήματος που διαθέτει. Η έλλειψη νερού έχει άμεσα αρνητικά αποτελέσματα στην παραγωγή του φυτού.

Εχθροί και ασθένειες : Έχουν παρατηρηθεί φουζαρίωση, σεπτορίση , αλτερνάρια και ριζοκτονία αλλά ακόμα δεν έχει μελετηθεί επαρκώς η φυτοπροστασία του φυτού, καθώς είναι καινούργια καλλιέργεια στην Ελλάδα. Ωστόσο έχει πολλές κοινές ασθένειες με τον καπνό. Πρέπει να γίνει καταπολέμηση των σαλιγκαριών που τρώνε τη στέβια με δολώματα καθώς πρέπει να αντιμετωπιστούν αποτελεσματικά και τα ζιζάνια με διάφορα μυκητοκτόνα, πριν τη διαδικασία της μεταφύτευσης.

Συγκομιδή - αποξήρανση : Το ύψος των φυτών της στέβιας όταν συλλέγονται οι καρποί της κυμαίνεται τουλάχιστον από 60 εκατοστά αλλά μπορεί να φτάσει μέχρι και 1 μέτρο. 

Η αποξήρανση των φύλλων της στέβιας(διαδικασία μέσω της οποίας παράγεται η γλυκαντική ουσία)  μπορεί να γίνει με τέσσερις μεθοδους : 

1. Αποφύλλωση του φυτού ( άρμεγμα) η οποία για μεγάλες εκτάσεις απαιτεί μεγάλο αριθμό εργατικών χεριών συνεπάγεται και μεγάλο κόστος.
2. Η βραζιλιάνικη, που πραγματοποιείται μηχανικά, με τα φυτά να εισάγονται σε μεγάλους κλιβάνους, όπου επικρατεί υψηλή θερμοκρασία και έντονος αερισμός.
3. Η μηχανική συλλογή των φύλλων με τη μέθοδο του αρμέγματος, όπου τα φύλλα οδηγούνται για μεταποίηση στο εργοστάσιο, που παρουσιάζει μεγάλα μειονεκτήματα (π.χ., τα φύλλα “ανάβουν” αν δεν οδηγηθούν εντός διώρου στο εργοστάσιο).
4. Αυτή που επινόησαν οι κ. Ζαχοκώστας και Α. Χαραλάμπου, όπου τα φυτά κόβονται σε ύψος πέντε εκατοστών από το έδαφος, συλλέγονται όπως τα καπνόφυλλα και οδηγούνται στα ξηραντήρια καπνού. Η συγκεκριμένη μέθοδος εξασφαλίζει άριστο πράσινο χρωματισμό, επιτρέπει στον παραγωγό να αποθηκεύσει και να πουλήσει το προϊόν όποτε αυτό κριθεί σκόπιμο, ενώ μπορεί να στηριχθεί στις υφιστάμενες καπνοπαραγωγικές εγκαταστάσεις.

Αναφορικά με την τιμή πώλησης της στέβιας, ελλείψει της έγκρισης από την Ε.Ε. δεν μπορεί να προσδιοριστεί γιατί η κατάσταση είναι ακόμη πολύ ρευστή.

Στέβια σε γλάστρες

Σε επίπεδο νοικοκυριού, η στέβια μπορεί να αναπτυχθεί και σε γλάστρα ή μικρή επιφάνεια κήπου, όπως η γαρδένια, και να ακολουθηθεί σχηματικά η διαδικασία της σποράς, μεταφύτευσης, κοπής του φυτού, αποξήρανσης και διαχωρισμού των βλασταριών από τα φύλλα όπως αναφέραμε παραπάνω.

 Οι σπόροι στέβιας που δεν φυτεύονται σε μερικές εβδομάδες μετά από τη παραλαβή τους πρέπει να αποθηκευτούν σε κλειστό βάζο γυαλιού σε δροσερή, σκοτεινή θέση ή στο κατώτατο σημείο του ψυγείου σας. Καλό είναι να βάλετε στο βάζο κάποιο πήκτωμα σιλικόνης, το οποίο θα βοηθήσει για να διατηρηθεί ο σπόρος για περισσότερο.Ο σπόρος σπείρετε κοντά στην επιφάνεια της γλάστρας σε εσωτερικό χώρο. Χρησιμοποιήστε άμμο για να βάλετε γύρο απο τους σπόρους. Ψεκάστε την επιφάνεια του χώματος με νερό. Κατόπιν πιέστε την επιφάνεια χωρίς μεγάλη πίεση. Κρατήστε τη θερμοκρασία του χώματος περίπου 65 βαθμούς του Fahrenheit. Βρέχεται επάνω συχνά. Μετά από 6 έως 14 ημέρες στην επιφάνεια θα εμφανιστούν τα πρώτα φύλλα στέβιας. 8 έως 10 εβδομάδες μετά από τη βλάστηση τα μικρά φυτά μπορούν να φυτευτούν σε γλάστρα ή σε εγχώριο κήπο. Το χώμα μόνιμα πρέπει να είναι υγρό.Το φυτό στέβιας είναι ευαίσθητο σε παγετό!

Tip :

Σε αντίθεση με αρκετές άλλες γλυκαντικές ύλες, η στέβια είναι σταθερή, δεν αλλοιώνεται και δεν χάνει τη γλυκύτητά της, ακόμα κι όταν μαγειρεύεται σε θερμοκρασίες έως και 200οC. Αυτό σημαίνει ότι μπορεί να υποκαταστήσει τη ζάχαρη σε ένα πιο ευρύ φάσμα τροφίμων, συμπεριλαμβανομένων καυτών ροφημάτων και γλυκών που απαιτούν βράσιμο (π.χ. μαρμελάδες) ή ψήσιμο.

Σημείωση : Το άρθρο ολοκληρώθηκε από αποσπάσματα που πήρα από βιβλία και ιστοσελίδες σχετικά με το φυτό στέβια, καθώς δεν υπάρχουν ακόμα αρκετές ενδείξεις γιατί η καλλιέργεια της στέβιας βρίσκεται ακόμα σε ανοδική πορεία όσον αφορά τη καλλιέργεια της και την αναγνώριση της στην Ελλάδα.